Dla sprawnej realizacji badań kluczowe znaczenie ma prawidłowe wytypowanie respondentów, czyli próby badawczej, co pozwala na szybkie przebadanie dużych populacji. Próba badawcza to grupa (zazwyczaj ludzi), należąca do większej populacji, na temat której badacz chce sformułować określone wnioski i potwierdzić lub obalić zdefiniowanie na początku procesu badawczego hipotezy. Niezależnie od tego, czy realizujesz badanie opinii (zachęcamy Cię również do sprawdzenia, jakie są podstawowe metody badania opinii), badanie marketingowe, społeczne czy badanie rynku – właściwy dobór próby badawczej to jeden z jego najważniejszych etapów.
Istnieje kilka sposobów doboru, a decyzja o wybraniu konkretnego rozwiązania powinna być poprzedzona m.in. ustaleniem celu badawczego oraz wybraniem odpowiedniej metodologii. Sprawdź, jakie są podstawowe metody badań jakościowych oraz najczęściej wykorzystywane metody badań ilościowych. W tym artykule omówimy podstawowe rodzaje doboru próby badawczej i wyjaśnimy, jakie są ich wady oraz zalety.
Metody doboru próby badawczej
Zacznijmy od podstaw: co to jest dobór próby badawczej? Najprościej wyjaśniając, metoda doboru próby badawczej to technika selekcjonowania elementów konkretnej populacji do badania. Dzięki próbie badawczej badacz nie musi badać całej populacji, co jest bardzo kosztowne i czasochłonne, a w przypadku bardzo dużych zbiorowości często logistycznie niemożliwe. Zasady doboru próby badawczej wymagają określenia jaka zbiorowość/populacja ma podlegać badaniu.
Właściwy sposób doboru próby badawczej to kwestia indywidualna, uzależniona od szeregu czynników, dlatego w zależności od charakterystyki procesu badawczego, badacz może zdecydować się na probabilistyczne (losowe) metody doboru oraz metody nieprobabilistyczne (nielosowe). Oba sposoby doboru próby badawczej mają różne zastosowanie, dlatego najpierw musisz sobie odpowiedzieć na pytania: co chcesz badać, w jakiej grupie oraz jakimi metodami? Tutaj należy jednak zaznaczyć, że nawet najbardziej rzetelny schemat doboru próby badawczej nie gwarantuje, że będzie ona idealnym odzwierciedleniem badanej populacji.
Co charakteryzuje wymienione metody dobierania próby badawczej? Na czym właściwie polega losowy i nielosowy dobór próby badawczej? Wyjaśnienia znajdziesz w dalszej części artykułu – czytaj dalej!
Losowy dobór próby badawczej
Stosując właściwe kryteria doboru próby badawczej może się okazać, że najlepszym rozwiązaniem będą metody losowe, czyli probabilistyczne. Metodologia losowego doboru próby badawczej oznacza, że taką samą szansę na zostanie wybranym do próby ma każdy element populacji. Jakie rozwiązania wyróżnia się wśród losowych technik wyboru próby badawczej?
- Prosty dobór losowy próby badawczej – jedna z najbardziej podstawowych technik. Badacz, na podstawie ponumerowanego operatu losowania, czyli listy elementów wchodzących w skład populacji, dobiera próbę korzystając z tablicy liczb losowych.
- Systematyczny dobór próby – do próby badacz typuje co któryś punkt z listy.
- Dobór warstwowy – populacja jest dzielona na warstwy (badacz bierze pod uwagę ważne dla badania czynniki), a następnie z każdej losowana jest próba. Przykład: jeżeli chcesz otrzymać próbę warstwową nauczycieli w konkretnym regionie kraju, możesz posegregować populację według wieku, zarobków, poglądów politycznych itp.
- Grupowy wielostopniowy dobór próby – najpierw badacz przygotowuje listę grup losowania i losuje z nich próbę. Kolejnym krokiem jest wykonanie listy elementów, które wchodzą w skład wylosowanych do próby grup i kolejne losowanie.
Oczywiście, wymienione wyżej techniki to tylko przykład doboru próby badawczej w metodologii losowej. Takie rozwiązania stosuje się np. jeżeli badacz chce zrealizować szeroko zakrojone badania ankietowe. Sposób, w jaki jest zrealizowany dobór próby badawczej do ankiety zależy więc przede wszystkim od charakterystyki populacji.
Nielosowy dobór próby badawczej
W przypadku nielosowych metod doboru kluczowe znaczenie mają przede wszystkim indywidualne decyzje badacza. Takie rozwiązania są stosowane przede wszystkim w sytuacji, kiedy nie ma możliwości dobrania próby za pomocą technik probabilistycznych. Do najważniejszych schematów doboru próby badawczej w ramach doboru nieprobabilistycznego zalicza się m.in.:
- Celowy dobór próby badawczej – badacz w procesie wyboru elementów do próby wykorzystuje własną wiedzę, a sam proces przebiega bardzo subiektywnie,
- Dobór kwotowy – dla doboru kluczowe znaczenie mają cechy populacji; próba musi mieć taki sam ich rozkład i na tej podstawie dobierane są jej elementy,
- Kula śnieżna – metoda polegająca na przepytaniu kilku osób z konkretnej populacji i poproszenie respondentów o pomoc w dotarciu do kolejnych,
- Dobór przypadkowy – przypadkowy dobór elementów do próby, np. sondaże uliczne.
Zalety i wady losowego doboru próby badawczej
Losowe i nielosowe metody doboru próby badawczej mają swoje wady i zalety. W przypadku technik losowych jako plusy należy wymienić m.in.:
- Minimalizowanie ryzyka obciążenia próby przez badacza, zarówno świadomego, jak i nieświadomego – badacz może celowo lub niecelowo dobierać respondentów w sposób, który będzie potwierdzał jego przekonania i hipotezy. W metodach losowych prawdopodobieństwo takiego obciążenia jest znacząco zmniejszone,
- Przydatność w przypadku bardzo dużych, zróżnicowanych populacji oraz szeroko zakrojonych badań.
Wadą losowych metod doboru próby jest natomiast fakt, że dobór losowy wymaga specjalistycznej wiedzy. W niektórych przypadkach może być pracochłonny i skomplikowany w realizacji.
Zalety i wady nielosowego doboru próby badawczej
Nielosowe (nieprobabilistyczne) rodzaje doboru próby badawczej czasami nie są w stanie zapewnić, że próba będzie reprezentatywna dla populacji, z której została wytypowana – to jeden z ich największych minusów. Przypominamy natomiast, że jeżeli wyniki badania chce się uogólnić na całą populację, próba musi być reprezentatywna. Nieprobabilistyczne metody doboru próby badawczej są jednak stosunkowo proste w realizacji.
Próba badawcza i zasady jej doboru: podsumowanie
Co w takim razie wybrać: losowe czy nielosowe techniki doboru próby? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Oba rozwiązania są zasadne i mogą przynieść pożądane rezultaty, ale pod warunkiem, że zostaną indywidualnie dopasowane do konkretnego procesu badawczego. Musisz wiedzieć przede wszystkim, jaką populację chcesz przebadać. Nie zawsze możliwe jest zastosowanie metod losowych, w niektórych przypadkach uzasadnione będą techniki nieprobabilistyczne.
Źródło:
E. Babbie, Podstawy badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008
