W badaniach większych populacji, kluczowe znaczenie ma właściwy dobór próby badawczej. Dlaczego? Po pierwsze, nie zawsze jest możliwe przebadanie bardzo dużych grup osób w całości. Po drugie: takie rozwiązanie byłoby nie tylko czasochłonne, ale również bardzo kosztowne. Próba badawcza jest indywidualnie dopasowywana do konkretnego procesu. W praktyce wyróżnia się losowy i nielosowy dobór próby badawczej. Metody losowe (probabilistyczne) to techniki selekcjonowania, dzięki którym każdy element populacji ma taką samą szansę na znalezienie się w próbie badawczej. Przy ich pomocy realizuje się badania ankietowe, badania marketingowe czy badanie opinii (przy okazji zachęcamy Cię do sprawdzenia innego wpisu na naszym blogu, w którym omawiamy metody badania opinii). W tym artykule jednak skupimy się nielosowych metodach i wyjaśnimy, czym jest celowy wybór próby badawczej.
Czym jest celowy dobór próby badawczej?
Definicja celowego doboru próby badawczej jest bardzo prosta: tym terminem określa się metodę polegającą na dobieraniu elementów populacji wyłącznie na podstawie indywidualnej decyzji badacza, który wykorzystuje w tym celu swoją wiedzę oraz doświadczenie. Celowy dobór próby badawczej inaczej określa się mianem doboru arbitralnego. Jednocześnie jednak należy zaznaczyć, że korzystanie z tego sposobu dobierania elementów do badania może utrudniać zebranie reprezentatywnej grupy, ale nadal jest to jedna z najbardziej popularnych metod nielosowego (nieprobabilistycznego) doboru próby.
Co więcej, celowy dobór próby badawczej może (ale nie musi!) wiązać się z ryzykiem obciążenia próby. Co to oznacza w praktyce? Zdarza się, że badacz w sposób świadomy lub nieświadomy dobiera elementy próby tak, żeby otrzymane wyniki potwierdziły jego początkowe hipotezy, założenia, poglądy itp. Badacz przypadkowo lub celowo może typować np. najbardziej lubianych, rozpoznawalnych członków grupy.
Kiedy korzysta się z celowego doboru próby badawczej?
Decydując się na konkretną metodę i technikę doboru próby badawczej na uwadze należy mieć przede wszystkim: badaną problematykę, charakter zbiorowości oraz wykorzystywaną podczas pozyskiwania danych metodologię. Celowy dobór próby badawczej, mimo tego, że nie może zapewnić o reprezentatywności wybranych elementów dla populacji, ma zastosowanie w wielu procesach. Próba celowa (arbitralna) może okazać się pomocna, jeżeli nie ma możliwości przygotowania operatu losowego, czyli listy elementów, które tworzą daną zbiorowość/populację.
Takie listy często nie są dostępne lub nierealne jest ich samodzielne wykonanie na potrzeby badania, dlatego badacze muszą posiłkować się innymi rozwiązaniami. Zwykle przygotowanie operatu losowego jest najprostsze w przypadku instytucji publicznych, firm i zakładów produkcyjnych, NGO’sów lub organizacji o jakimkolwiek innym charakterze.
Korzyści celowego doboru próby badawczej
Wiesz już, że celowy dobór próby badawczej ma swoje ograniczenia: dobrana próba niekoniecznie będzie reprezentatywna, a sama metoda wiąże się z ryzykiem obciążenia próby przez badacza. Mimo to, ta technika może „pochwalić się” również istotnymi zaletami.
- Po pierwsze: nie jest pracochłonna. W tym przypadku nie ma konieczności przygotowywania operatów losowych, korzystania z tablicy liczb losowych, warstwowania populacji itp. Liczy się arbitralna decyzja badania, podejmowana na podstawie jego opinii.
- Po drugie: nie jest kosztowna. Brak konieczności wykonywania skomplikowanych operacji i obliczeń może pozytywnie przekładać się na koszty wyboru celowego.
Podsumowując: celowy dobór próby badawczej to jedna z technik zaliczanych do metod doboru nielosowego (nieprobabilistycznego). W tym przypadku w procesie selekcjonowania elementów populacji kluczowe znaczenie ma indywidualna decyzja badacza.
