38% Polaków rozmawiało ze swoimi bliskim o możliwości przekazania ich narządów do transplantacji, z czego 32% zadeklarowało zgodę na ewentualne pobranie narządów, a 6% wyraziło sprzeciw. 52% nie zdecydowało się na taką rozmowę.
Okazuje się, że zgodzie na oddanie własnych narządów do transplantacji najbardziej sprzyja brak lęku przed śmiercią – wśród osób, które nie wykazują takiego lęku 55% zdecydowanie twierdzi, że jest gotowa być dawcą. Natomiast wśród osób, które odczuwają lęk przez śmiercią tylko 30% zdecydowałoby się na bycie dawcą.
Trzeba przyznać, że ogólnie Polacy mają pozytywny stosunek do przeszczepiania narządów – aż 91% zgadza się z tym, że dobrze, że medycyna daje możliwości transplantacji, dzięki czemu można uratować wielu osobom życie.
Czy jesteśmy gotowi oddać swoje narządy do przeszczepów po naszej śmierci?
W najbliższą niedzielę, 27 października, obchodzony będzie Światowy Dzień Donacji i Transplantacji. Przy tej okazji zapytaliśmy Polaków jaka jest ich opinia na temat oddawania narządów do transplantacji po śmierci oraz kto jest na to bardziej gotowy, a kto jest temu przeciwny.
Okazuje się, że zdecydowana większość Polaków (79%) deklaruje, że jest gotowa oddać narządy do transplantacji po swojej śmierci. Wśród tych osób 36% odpowiedziało na postawione pytanie „zdecydowanie tak”, a 43% „raczej tak”, co pokazuje, że mimo otwartości na bycie dawcą narządów, część ma równocześnie pewne wątpliwości. Co ciekawe, nie ma różnic w otwartości na bycie dawcą narządów między kobietami i mężczyznami, jak i osobami w różnym wieku. Natomiast tym co różnicuje jest wykształcenie – najwięcej osób, które odpowiedziały „zdecydowanie tak” jest wśród osób z wyższym wykształceniem (41%), a najmniej z podstawowym (22%) oraz wśród osób z największych miast Polski (40%).
Jednak warto zauważyć, że bardziej od cech demograficznych otwartość na bycie dawcą zależy od tego, czy ktoś zna osobę, która miała przeszczep. Spośród osób, które znają osobiście kogoś po przeszczepie aż 59% odpowiedziało „zdecydowanie tak”, natomiast wśród osób, które nie znają i nie słyszały o osobach po transplantacji taką odpowiedź dało 28%.
Warto tu jeszcze dodać, że wśród Polaków 7% osób, ma w najbliższym otoczeniu kogoś po przeszczepie, 12% ma w dalszym otoczeniu, a 35% nie znają osobiście, ale słyszeli o osobie z przeszczepionym narządem. Natomiast takich, którzy nie znają i nie słyszeli o osobach po przeszczepie jest 46% Polaków, czyli prawie połowa.
We współczesnym świecie kontakt ze śmiercią jest bardzo ograniczany. Większość osób nie ma doświadczenia obcowania ze śmiercią, jak i rozmawiania o niej, równocześnie wiele osób bardzo się jej boi. Temat transplantacji to jest dotykanie tematu śmierci, dlatego wiele osób tego unika i stara się nie myśleć, a tym bardziej nie rozmawiać, zarówno o własnej śmierci, jak i śmierci bliskich. Widać to również w wynikach tych badań. Połowa Polaków nie rozmawiała o transplantacji z bliskimi, choć część z nich ma pozytywny stosunek do transplantacji i nie miałaby nic przeciwko byciu dawcą, gdyby zaistniała taka sytuacja. Jednak rozmowa o tym z bliskimi jest zbyt trudna. – mówi prof. Dominika Maison
Drugim czynnikiem, który determinuje gotowość do bycia dawcą narządów jest stosunek do własnej śmierci. Okazuje się, że zgodzie na oddanie własnych narządów do transplantacji najbardziej sprzyja brak lęku przed śmiercią – wśród osób, które stwierdziły, że zdecydowanie nie boją się własnej śmierci 55% zdecydowanie twierdzi, że jest gotowa być dawcą. Natomiast wśród osób, które odczuwają lęk przez śmiercią tych, którzy by się zgodzili na bycie dawcą jest zdecydowania mniej (około 30%).
Przeprowadzone badanie pokazało również, że połowa Polaków jest otwarta na ewentualne wyrażenie zgody na pobranie narządów od bliskich, pod warunkiem, że nie wyrazili oni jednoznacznego sprzeciwu wobec pobrania narządów. Niemal ¼ Polaków (23%) stwierdziła, że zdecydowanie wyraziłaby taką zgodę, a 30%, że raczej by się zgodziła. Podobnie jak w przypadku poprzednich pytań, nie ma tu znaczenia płeć ani wiek, a stosunek do śmierci i znajomość osoby po przeszczepie – „zdecydowanie tak” odpowiedziało 42% osób nie odczuwających lęku przed śmiercią i 40% znających osobę po przeszczepie.
Czy rozmawiamy z bliskimi o zgodzie na transplantację?
W przypadku odpowiedzi na kolejne pytanie o to, kto rozmawiał z bliskimi na temat ewentualnego przekazania własnych narządów do transplantacji i przekazał im swoją opinię, okazuje się, że wśród Polaków takich osób jest 38%, z czego 32% zadeklarowało zgodę na ewentualne pobranie narządów, a 6% wyraziło sprzeciw. Natomiast 52% nie rozmawiało z bliskimi na ten temat.
Podobnie jak w przypadku poprzednich pytań najwięcej osób, które rozmawiały z bliskimi i wprost wyraziły gotowość na ewentualne pobranie narządów najwięcej jest wśród osób nie mających lęków przed śmiercią (43%), a jeszcze więcej wśród tych, którzy osobiście znają osobę po przeszczepie (59%).
Badania pokazują stosunkowo dużą otwartość Polaków na kwestię transplantacji narządów. Widać również, że więcej osób deklaruje gotowość przekazania swoich narządów do transplantacji w przypadku własnej śmierci, niż rozmawia z bliskimi i wprost wyraża taką zgodę lub sprzeciw. Pokazuje to, że jednak rozmowa o śmierci jest tematem tabu i wiele osób boi się rozmawiać na ten temat. Ciekawe, że większą otwartość na rozmowy o śmierci oraz gotowość do ewentualnego przekazania własnych narządów mają osoby z mniej lękowym podejściem do śmierci, bardziej oswojone z myślą o własnej śmierci. Doświadczenie kontaktu z osobą po przeszczepie również bardzo zwiększa otwartość na bycie dawcą. Nic w tym dziwnego, gdy widzimy, ile transplantacja może zrobić dobrego, jak może uratować zdrowie lub życie, lęk przed byciem dawcą się zmniejsza, a zwiększa się poczucie, że w ten sposób można zrobić coś dobrego. – mówi prof. Dominika Maison
Co Polacy sądzą na temat przeszczepiania narządów?
Ogólnie Polacy mają pozytywny stosunek do przeszczepiania narządów – aż 91% zgadza się z tym, że dobrze, że medycyna daje możliwości transplantacji, dzięki czemu można uratować wielu osobom życie. I również w przypadku tego stwierdzenia widzimy najwięcej osób zgadzających się z nim wśród tych, którzy nie boja się śmierci (71%), ale również wśród tych, którzy najbardziej jej się obawiają (68%).
Innym ciekawym stwierdzeniem jest wyraźny sprzeciw wobec transplantacji przede wszystkim ze względu na wątpliwości dotyczące tego, czy osoba, od której chce się pobrać narządy rzeczywiście zmarła – 13% Polaków zgadza się z tą wątpliwością (z czego 7% zdecydowanie). Osób podzielających tę wątpliwość jest najwięcej wśród najmłodszych – 36% osób w wieku 18-24 lata wyraziło taką wątpliwość (z czego 6% zdecydowanie). Wśród tych osób jest również dużo tych, którzy bardzo boją się własnej śmierci – 28% (z czego 13% zdecydowanie zgadza się z tym stwierdzeniem).
Analiza pytań otwartych, w których respondenci uzasadniali, dlaczego byliby gotowi przekazać swoje organy do transplantacji lub też byliby temu przeciwni pokazała jakie motywy leżą u podłoża odmowy lub zgody na bycie dawcą. Osoby, które stwierdziły, że by nie oddały swoich narządów do transplantacji uzasadniały to często tym, że są za stare, schorowane i ich narządy się nie nadają. Niektórzy zwracali również uwagę na to, że kwestia śmierci w kontekście pobierania narządów jest dyskusyjna, gdyż mówimy tu o tzw. „śmierci mózgowej”, która nie jest w pełni śmiercią. Natomiast osoby gotowe do bycia dawcami zazwyczaj odwołują się do motywów altruistycznych: chciałyby w ten sposób pomóc potrzebującym, uratować komuś życie, ale też podkreślali, że im się te narządy już nie przydadzą. – mówi prof. Dominika Maison
Nota metodologiczna: Badanie przeprowadzone na ogólnopolskim panelu badawczym Ariadna. Próba ogólnopolska losowo-kwotowa N=1110 osób w wieku od 18 lat wzwyż. Kwoty dobrane wg reprezentacji w populacji dla płci, wieku i wielkości miejscowości zamieszkania. Termin realizacji: październik 2024 roku. Metoda: CAWI.
DOMINIKA MAISON – profesor psychologii, pracuje na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się naukowo psychologią konsumenta. Od lat z powodzeniem łączy teorię z praktyką prowadząc badania marketingowe i społeczne. Specjalizuje się w marketingu społecznym, badaniach postaw i zachowań finansowych oraz zachowań żywieniowych. Autorka ponad 120 artykułów naukowych i kilkunastu książek, między innymi "Psychologia konsumenta" (2014, PWN), "The Psychology of financial consumer behavior" (Springer, 2019) i najnowsza „Jakościowe metody badań społecznych. Podejście aplikacyjne” (PWN, 2022)
