Zaledwie 33% ma doświadczenie w tej dziedzinie, a najczęstszą formą pomocy jest praca na rzecz konkretnej osoby (14%) oraz wolontariat w fundacjach (12%). Młodsze osoby, szczególnie w wieku 18-24 lata, coraz częściej angażują się w wolontariat pracowniczy, co wskazuje na rosnącą popularność tej formy działalności. Spośród osób angażujących się w wolontariat 63 % robi to kilka razy w roku, 20% klika razy w miesiącu, 10% klika razy w tygodniu, a 7% codziennie. Mimo to, aż 82% Polaków nie uczestniczy obecnie w żadnej formie wolontariatu.
Kto kiedykolwiek miał doświadczenie z wolontariatem?
5 grudnia obchodzony jest Światowy Dzień Wolontariusza. W tym kontekście sprawdziliśmy ilu Polaków angażuje się w wolontariat, czyli dobrowolne i nieodpłatne działania na rzecz społeczeństwa, organizacji czy osób (chodzi o osoby nienależące do grona rodziny lub znajomych). Okazuje się, że 66% Polaków nigdy nie miało doświadczenia z żadną formą wolontariatu. Natomiast pozostałe 33% miało doświadczenie z zaangażowaniem się w jakąś formę wolontariatu. Najczęściej była to praca na rzecz konkretnej osoby potrzebującej pomocy (14% Polaków), nieodpłatna praca na rzecz fundacji czy stowarzyszenia (12%) oraz wolontariat pracowniczy (10%).
Zaangażowanie na rzecz konkretnych osób zdarza się częściej kobietom (17%) niż mężczyznom (12%). Ten rodzaj zaangażowania jest również zdecydowanie częstszy u osób z wyższym wykształceniem (17%), niż średnim (14%) lub podstawowym i zawodowym (7%). Natomiast z wolontariatem pracowniczym wyraźnie częściej miały do czynienia osoby młode: wśród osób w wieku 18-24 lata takie doświadczenie miało 17%, a w pozostałych grupach wiekowych doświadczenie to było dużo mniejsze (8-11%).
Warto zauważyć, że zaangażowanie w jakąkolwiek formę wolontariatu nie zależy od wielkości miejsca zamieszkania – jest bardzo podobne u mieszkańców wsi i miast różnej wielkości.
Wolontariat jest coraz bardziej popularną formą działania na rzecz innych i na rzecz społeczeństwa. Obecnie 1/3 Polaków miała kiedykolwiek doświadczenie z taka formą pomocy innym. Najpopularniejszą formą działalności wolontariackiej jest pomaganie konkretnej osobie (oczywiście spoza grona rodziny i znajomych, gdyż wtedy nie jest to traktowane jako wolontariat). W przypadku tej formy wolontariatu jest więcej kobiet niż mężczyzn. Być może kobiety mają nieco większą emocjonalną wrażliwość na krzywdę innych osób, którą łatwiej wzbudzić, gdy odbiorcą pomocy jest konkretna osoba. Natomiast w przypadku pomocy bardziej zorganizowanej, poprzez instytucje, jak np. praca na rzecz fundacji, instytucji czy wolontariat pracowniczy nie ma różnic między kobietami a mężczyznami w poziomie zaangażowania. Natomiast niezwykle ciekawe jest największe zaangażowanie w wolontariat pracowniczy, który jest relatywnie nowym zjawiskiem, zaobserwowane wśród osób najmłodszych (w wieku 18-24 lata). Pokazuje to zmieniającą się w kolejnych pokoleniach rolę pracy, która ma nie być tylko miejscem zarabiania pieniędzy, czy spełniania własnych ambicji, ale powinna też być miejscem, w którym szanowane są pewne wartości i można zrobić coś więcej niż tylko wykonać swoją pracę „od A do Z” - mówi prof. Dominika Maison
Kto i jak często obecnie jest zaangażowany w wolontariat?
Osób obecnie zaangażowanych w wolontariat jest, co oczywiste, mniej niż tych, które kiedykolwiek miały doświadczenia z wolontariatem. W tej chwili 18% Polaków deklaruje zaangażowanie w jakąkolwiek formę wolontariatu, a 82% nie jest obecnie zaangażowana w taką aktywność. W tym przypadku nie ma różnicy między płcią respondentów, ale widać, że osoby najmłodsze najczęściej są zaangażowane w różne formy pomocy innym. Najwięcej jest ich w przypadku indywidualnej pomocy konkretnym osobom – aż 14% osób w wieku 18-24 lata deklaruje, że obecnie pomaga w ten sposób, a 9% osób w wieku 35-44 lata i 10% w grupie 35-44 lata. Wśród osób powyżej 44 roku życia zaangażowanie w pomoc innym wyraźnie spada do ok. 4-5%.
U osób młodszych, poniżej 34 roku życia widać też większe niż u pozostałych zaangażowanie w nieodpłatną pracę na rzecz instytucji (7%), takich jak np. szpitale czy domy dziecka oraz zaangażowanie w wolontariat pracowniczy (ok. 8%). Najmniej zaangażowanych w jakąkolwiek działalność jest wśród osób powyżej 55 roku życia.
Wolontariat jest jedną z form działań prospołecznych i jak pokazują badania nad prospołecznością ludzie podejmują takie działania kierowani różnmi motywami. Pierwsza, i najbardziej oczywista, to motywacja egzocentryczna, czyli nastawionej na dobro odbiorcy pomocy. Drugą motywacją jest tzw. motywacja endocentryczna, czyli, przynajmniej częściowo, nakierowana na zaspokojenie własnych potrzeb, np. poszukiwania sensu w życiu, poczucia, że jest się potrzebnym lub jest się dobrym człowiekiem. Co ważne, żadna z tych motywacji nie jest gorsza – najważniejsze jest to, że pomagamy innym. Ciekawym wynikiem przeprowadzonego badania jest to, że młodzi ludzie wyraźnie bardziej angażują się w działania wolontariackie niż starsi. Być może w ich przypadku jest to motywowane poszukiwaniem sensu życia, który by wykraczał poza hedonistyczne i konsumpcyjne zachowania. To oczywiście do pewnego stopnia przeczy stereotypowi młodych ludzi jako tych nastawionych przede wszystkim na zaspokojenie własnych potrzeb. – mówi prof. Dominika Maison
Najwięcej osób (63%) spośród podejmujących takie działania angażuje się w wolontariat kilka razy w roku, kolejne 20% robi to kilka razy w miesiącu. Tych, którzy angażują się przynajmniej raz w tygodniu jest zdecydowanie mniej: 10% angażuje się kilka razy w tygodniu, a 7% codziennie lub prawie codziennie. Częstotliwość angażowania nie zależy od zmiennych demograficznych.
Przeprowadzone badania pokazały, że grupą, która najmniej angażuje się w działania wolontariackie są osoby powyżej 55 roku życia. Wśród nich jest aż 87% osób nieangażujących się. Ponadto im osoby starsze tym mniej angażują się w działania na rzecz innych. Być może wynika to z tego, że im człowiek starszy tym sam więcej potrzebuje pomocy. Powód może być też inny – wielu osobom nie przychodzi do głowy, że mogłyby zaangażować się w wolontariat lub nie wiedzą, jak to zrobić, gdzie tego szukać. A właśnie wolontariat mógłby być sposobem na aktywizację osób starszych, na emeryturze, które mogłyby w ten sposób wykorzystywać swoje często bardzo duże umiejętności zdobyte w ciągu życia. Pamiętajmy, że grupa powyżej 55 lat stanowi obecnie 38% polskiego społeczeństwa – mówi prof. Dominika Maison
Osoby, które powiedziały, że się angażują w wolontariat, jak i te, które tego nie robią zostały zapytane, dlaczego. Najczęstszym uzasadnieniem takiego zaangażowania było towarzyszące mu poczucie spełnienia i satysfakcji oraz pozytywne emocje, które osoba przeżywa pomagając innym. Niektórzy mówili również o tym, że taka działalność pomaga w docenianiu drobnych rzeczy w życiu, tego co mamy. Natomiast osoby nieangażujące się w wolontariat mówiły bardzo często o braku czasu. Druga natomiast grupa nie potrafiła często uzasadnić braku zaangażowania, mówiła „nie wiem” albo „nikt mi tego nie zaproponował”, „nikt mi nie pokazał, jak to zrobić” albo wręcz „nie wiem, czy mógłbym się na coś przydać”. Te wypowiedzi pokazują, że jest jeszcze wiele osób, które mogłyby zaangażować się w wolontariat, tylko ktoś musiałby im podpowiedzieć, że warto, że mają coś do zaoferowania oraz jak i gdzie to zrobić. – mówi prof. Dominika Maison
Nota metodologiczna: Badanie przeprowadzone na ogólnopolskim panelu badawczym Ariadna. Próba ogólnopolska losowo-kwotowa N=1149 osób w wieku od 18 lat wzwyż. Kwoty dobrane wg reprezentacji w populacji dla płci, wieku i wielkości miejscowości zamieszkania. Termin realizacji: listopad 2024 roku. Metoda: CAWI.
DOMINIKA MAISON – profesor psychologii, pracuje na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się naukowo psychologią konsumenta. Od lat z powodzeniem łączy teorię z praktyką prowadząc badania marketingowe i społeczne. Specjalizuje się w marketingu społecznym, badaniach postaw i zachowań finansowych oraz zachowań żywieniowych. Autorka ponad 120 artykułów naukowych i kilkunastu książek, między innymi "Psychologia konsumenta" (2014, PWN), "The Psychology of financial consumer behavior" (Springer, 2019) i najnowsza „Jakościowe metody badań społecznych. Podejście aplikacyjne” (PWN, 2022)
