Zwolennicy uważają, że trzeba je wprowadzić dla ochrony klimatu, zdrowia obywateli i bezpieczeństwa na ulicach. Przeciwnicy obawiają się „wykluczenia transportowego”, utrudnień i zaniku życia w centrach miast, a także wskazują na wynikające z tego ograniczenie wolności.
36% Polaków uważa, że Strefa Czystego Transportu nie powinna być nigdzie wprowadzana. 24% uważa, że zakaz poruszania się po takiej strefie powinien być uzależniony od wieku auta, 16%, że powinien dotyczyć tylko osób mieszkających poza strefą, a 11% popiera wjazd do strefy tylko dla elektryków. Całkowity zakaz wjazdu do strefy popiera tylko 13% Polaków.
Kto słyszał o Strefie Czystego Transportu (SCT)?
Od kilku lat coraz więcej mówi się o zmianach, które powinny nastąpić w dużych europejskich miastach polegające na częściowej, a niekiedy nawet całkowitej eliminacji samochodów z niektórych obszarów miasta. Obszar taki nazywany jest Strefą Czystego Transportu (SCT). Plany dotyczące stworzenia Strefy Czystego Transportu podejmowane są również przez niektóre miasta w Polsce, a w Warszawie od 1 lipca 2024 roku zaczęła już działać Strefa Czystego Transportu, która obejmuje Śródmieście i fragmenty otaczających je dzielnic. W związku z tym zapytaliśmy Polaków, czy słyszeli o Strefie Czystego Transportu, czy są za, czy też przeciw takim strefom i jakie uważają, że powinny być zasady obowiązujące w SCT.
Okazuje się, że cały czas 29% Polaków nie słyszało o idei Strefy Czystego Transportu, a kolejne 28% słyszało, ale nie wie o co dokładnie chodzi w tych projektach. O SCT nie słyszało więcej kobiet (33%) niż mężczyzn (24%), osób młodych (poniżej 24 roku życia nie słyszało 43%, a w wieku 25-34 lata – 37%), niż starszych (powyżej 55 roku życia – 22%).
Wiedza o SCT, co nie jest zaskoczeniem, zależy również od tego czy osoba ma samochód, którym regularnie jeździ. Zdecydowanie większą wiedzę na temat Strefy Czystego Transportu mają posiadacze i zarazem aktywni użytkownicy samochodów, niemniej nawet w grupie kierowców jest 22% osób, które nie słyszały o SCT.
Czy Strefa Czystego Transportu będzie kolejną fikcją? Tego jeszcze nie wiemy, ale widać, że po kilku miesiącach obowiązywania takiej strefy w Warszawie i planowaniu ich wprowadzenia w innych miastach ponad połowa Polaków albo nie słyszała o SCT, albo słyszała, ale nie wie na czym to rozwiązanie polega. Co ciekawe, również wśród osób mieszkających w województwie mazowieckim, czyli takich, które mają dużą szansę osobiście zetknąć się ze strefą czystego transportu w Warszawie, cały czas jest sporo osób, które o SCT nie słyszały (22%). Brak świadomości zmian, które nadchodzą może mieć jednak poważne konsekwencje dla osób odwiedzających miasta, w których takie strefy obowiązują lub zaczną obowiązywać w nadchodzącym czasie. – mówi prof. Dominika Maison
Czy w Polsce powinny być wprowadzane Strefy Czystego Transportu (SCT)?
Opinia Polaków na temat tego czy Strefy Czystego Transportu powinny być wprowadzane w Polsce jest spolaryzowana – 53% jest za tym a 47% przeciw. Wśród przeciwników SCT jest więcej mężczyzn (54%, w tym 27% zdecydowanie) niż kobiet (42%, w tym 14% zdecydowanie). I w tym przypadku większymi zwolennikami SCT są osoby nieposiadające samochodu, niż osoby aktywnie korzystające z aut.
Ponieważ opinia Polaków na temat wprowadzania Stref Czystego Powietrza jest tak bardzo spolaryzowana (podział prawie 50/50%) warto przyjrzeć się argumentom przedstawianym przez obie strony (pytanie otwarte zadane respondentom tego badania). Okazuje się, że dla zwolenników najważniejszymi argumentami za wprowadzaniem SCT jest ochrona klimatu (minimalizowanie zanieczyszczenia środowiska), zdrowie obywateli i bezpieczeństwo na ulicach. Argumenty przeciwników tego rozwiązania odwołują się w pierwszej kolejności do „wykluczenia transportowego” – że jest to rozwiązanie dla ludzi bogatych, gdyż wielu nie będzie stać na proponowane rozwiązania co spowoduje jeszcze większe rozwarstwienie społeczeństwa. W konsekwencji największe koszty (finansowe i behawioralne) tych rozwiązań poniosą najbiedniejsi. Druga grupa argumentów odwołuje się do tego, że nie jesteśmy jeszcze gotowi na takie rozwiązania, spowoduje to duże utrudnienia i upadek życia w centrach miast, np. przez bankructwa sklepów czy punktów usługowych. Trzecia grupa argumentów ma charakter wolnościowy – wiele osób postrzega to jako ograniczenie wolności i dlatego jest przeciwna takim rozwiązaniom. – mówi prof. Dominika Maison
Jakie powinny być zasady Strefy Czystego Transportu (SCT)?
Ponieważ zasady, które mają obowiązywać w Strefach Czystego Transportu będą wprowadzone stopniowo i równocześnie cały czas trwa dyskusja nad tymi zasadami, zapytaliśmy respondentów o to, jakich rozwiązań są zwolennikami – od mniej do bardziej restrykcyjnych.
Najmniej zwolenników mają dwa najbardziej restrykcyjne rozwiązania: całkowity zakaz wjazdu do strefy (13%) oraz wjazd tylko dla samochodów elektrycznych (11%). Nieco więcej zwolenników ma zakaz poruszania się tylko dla osób spoza strefy (16%) oraz uzależnienie zakazu od wieku samochodu (np. powyżej 10 lat). Opinie te w zasadzie nie zależą od charakterystyki demograficznej respondentów.
Ciekawe natomiast, że najwięcej osób – 36% – wskazało, że coś takiego jak Strefa Czystego Transportu nie powinno nigdzie być wprowadzane. I w tym przypadku różnią się od siebie zwolennicy i przeciwnicy tego stwierdzenia. Za tym, aby SCT nigdzie nie była wprowadzana częściej są mężczyźni (39%) niż kobiety (33%), ale również mieszkańcy wsi (40%) niż miast, osoby posiadające dzieci w wieku poniżej 18 roku życia (41%) niż bezdzietni (34%), no i oczywiście aktywni kierowcy (38%) częściej niż niekierujący (30%).
Czy Strefa Czystego Transportu już obowiązuje w Warszawie?
Mimo iż od pierwszego lipca 2024 roku w Warszawie obowiązuje Strefa Czystego Transportu, to jednak połowa Polaków nie wie o tym. W tej grupie zdecydowanie przeważają kobiety (62% vs. 45% mężczyzn), osoby z niższym wykształceniem (66% podstawowe, 59% średnie; 48% wyższe), a także osoby nieposiadające samochodu (66% vs. 49% wśród aktywnych kierowców)
Nota metodologiczna: Badanie przeprowadzone na ogólnopolskim panelu badawczym Ariadna. Próba ogólnopolska losowo-kwotowa N=1114 osób w wieku od 18 lat wzwyż. Kwoty dobrane wg reprezentacji w populacji dla płci, wieku i wielkości miejscowości zamieszkania. Termin realizacji: wrzesień 2024 roku. Metoda: CAWI.
DOMINIKA MAISON – profesor psychologii, pracuje na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się naukowo psychologią konsumenta. Od lat z powodzeniem łączy teorię z praktyką prowadząc badania marketingowe i społeczne. Specjalizuje się w marketingu społecznym, badaniach postaw i zachowań finansowych oraz zachowań żywieniowych. Autorka ponad 120 artykułów naukowych i kilkunastu książek, między innymi "Psychologia konsumenta" (2014, PWN), "The Psychology of financial consumer behavior" (Springer, 2019) i najnowsza „Jakościowe metody badań społecznych. Podejście aplikacyjne” (PWN, 2022)
